Чуланова З.К., Қайратқызы Г.

Түйін

Зерттеудің мақсаты адам дамуының жаһандық рейтингінде Орталық Азия елдерінің орнын анықтау
болып табылады. Әрбір ел үшін есептелген адам даму индексі дамудың қазіргі шығармашылық және деструктивті факторлары арасындағы тепе-теңдіктің тиімділігін сипаттайтын оның дамуының өзіндік көрсеткіші болып табылады.
Талдау барысында экономикалық және статистикалық зерттеу әдістері, салыстыру, феноменді танымдық танымның диалектикалық әдісі қолданылады. Зерттеулер Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитетінің деректері, БҰҰДБ, Дүниежүзілік банк, Дүниежүзілік экономикалық форум, халықаралық рейтинг агенттіктері және т.б. деректерінен алынған.
Мақалада адам дамуының мәнін түсінудің тәсілдері қарастырылып, оның құрамдас бөліктері баяндалған; қазіргі заманғы экономикалық жағдайлардағы адам дамуының индексін есептеудің қалыптасу әдістерін бағалау әдістемесі зерттеледі. Құжатта Орталық Азия елдерінің әлеуметтік-экономикалық дамуының факторлары келтірілген. Адам дамуы индексінің құрамдас бөліктерінің динамикасы мен қазіргі заманғы параметрлерін талдау атап айтқанда, орташа өмір сүру ұзақтығы, білім беру, Орталық Азия елдерінің жан басына шаққандағы жалпы ұлттық табыс, ұлттық экономикалардың бәсекелестік артықшылықтары, кемшіліктері мен даму әлеуеті қарастырылған.
Қазақстандағы адам әлеуетінің құрамдас бөліктерінің динамикасын талдау әлеуметтік-экономикалық дамуда қол жеткізілген прогресске, әл-ауқаттың артуына, адам даму үдерістерін зерттеуге байланысты мәселелердің маңыздылығына қарамастан, инновациялық экономикаға көшу жағдайында оны қалыптастыру үдерісінде сапалы өзгерістерге бағытталған бірқатар әдістемелік және ұйымдастырушылық міндет-терді шешумен байланысты.
Түйін сөздер: адам дамуы, Орталық Азия, ұзақ өмір сүруі, білім беру, табыс.